بیماری سالک

لیشمانیوز یک بیماری مشترک بین انسان و حیوان اسـت. که عامل بیماری

پروتوزئر لیشــمانیا بوده و توسط پشه خاکی  منتقـل مـیگـردد. به صورت ضایعات

پوستی (سالک)، احشایی (کالاآزار) و یا مخاطی – پوستی بروز می کنند.

سازمان بهداشت جهانی لیشمانیوزها را یکی از 10 بیماري مهم انگلی مناطق

گرمسیري دنیا معرفی می کند.

اين بيماري در آغاز به صورت يک برجستگي کوچک (پاپول) است که به تدريج

بزرگ شده و به صورت زخم در مي آيد .احتمال دارد که زخم ها خود به خود

ظرف چند هفته تا چند ماه و گاهي يکسال و يا بيشتر بهبود يابند.

راههای سرایت بیمار ی :

  1 – انسان به انسان

  2 – حیوان به حیوان

  3 – حیوان به انسان و بالعکس

  راه ها ی دیگر انتقال ممکن است تماس جنسی ، انتقال خون ، مادرزادی از

طریق جفت و یا آلودگی مخاط چشم و یا زخم های باز با مواد آلوده مانند ترشح

زخم یا مخاط بینی انسان و یا حیوان مبتلا به لیشمانیوز احشایی باشد . حیوانات

گوشتخوار ممکن است با خوردن لاشه حیوان آلوده مبتلا شوند.

لیشمانیوز جلدي روستایی از معضلات مهم بهداشتی ایران است . به طوري که

در بسیاري از مناطق روستایی   17 استان از  30 استان کشور شایع است.

استان اصفهان و منطقه ترکمن صحرا از جمله مهمترین کانون هاي بیماري

لیشمانیوز جلدي روستایی در ایران هستند.

در نوع روستایی که با عامل  لیشمانیا ماژور به وجود می آید جوندگان نقش

مخزن بیماري را ایفا میکنند و  ناقل اصلی بیماري نیز پشه خاکی گونه

فلبوتوموس پاپاتاسی است. اما در نوع  شهري عامل بیماري لیشمانیا تروپیکا،

مخزن اصلی انسان و ناقل اصلی  فلبوتوموس سرژانتی است.

اصولاً تعیین گونه و حتی سویه لیشمانیا جهت انجام مطالعات همه گیري

شناختی به منظور تعیین ناقل اصلی، مخزن قطعی و عفونت انسانی و رابطه

آنها با یکدیگر، تهیه و ارزیابی انواع واکسن هاي تهیه شده علیه لیشمانیوزها،

تعیین اثر درمانی روش هاي گوناگون و انتخاب استراتژي مناسب جهت کنترل و

پیشگیري لیشمانیوزها لازم و ضروري است.

اصول روش های آزمایشگاهی :

اصولا پیش ‌ازاستفاده از روش های آزمایشگاهی برای تشخیص انواع

لیشمانیوزها، بررسی سابقه بیماری و اطلاع ازمحل سکونت و مسافرت به

مناطق بومی این بیماری درکشور و نیز توجه به خصوصیات بالینی بیماری،

بسیارمهم و کمک ‌کننده خواهد بود.

در آزمایشگاه سه نمونه (گسترش) ازنقاط مختلف ضایعه (ها) جلدی تهیه

می‏شود. بهتراست از بیمارانی که دارای چند ضایعه هستند، چند نمونه ازضایعات

مختلف گرفته شود. نمونه‏ ها بایستی دراسرع وقت مورد بررسی قرار گیرند،

درصورتی که یک نمونه منفی باشد، نمونه دوم و سپس نمونه سوم بررسی

می‏شود ولی اگر یک نمونه مثبت باشد نیاز به بررسی نمونه‏ های دوم و سوم

نمی‏باشد.

نکات ایمنی هنگام برداشت نمونه :

 ازآنجایی که ضایعات پوستی ممکن است دچارعفونت‏ های ثانویه باکتریایی و یا

قارچی شده باشند، لازم است محلی از ضایعه را که قصد برداشت نمونه از آن

وجود دارد، کاملا تمیز نموده و اگر لازم باشد چندین مرتبه با پنبه الکل (اتانل 70

درصد) ضد عفونی گردد.

1- رعایت اصول ایمنی در هنگام نمونه ‏گیری و نیز استفاده از وسایل حفاظتی مانند دستکش و غیره.

2- حذف کبره‏ های روی ضایعه و هر گونه چرک روی آن.

3- انتخاب محل مناسب برای نمونه ‏برداری شامل لبه خارجی قسمت متورم و

ملتهب ضایعه پوستی و اجتناب از نمونه ‏برداری از محل‏ های باز و زخمی

ضایعه.

4- استفاده از اتانول 70 درصد برای استریل کردن و شستشوی ضایعه (قبل از

نمونه‏ برداری باید صبر کرد که الکل خشک شود)

5- توجه به عدم استفاده از موادی مانند مرکورکوروم (ترکیبات جیوه) در محل

ضایعه (زیرا ممکن است باعث تغییر شکل آنها شود). درصورت استفاده از

ترکیبات یددار برای ضدعفونی ضایعه، قبل ازنمونه ‏برداری محل ضایعه بایستی

به کمک پنبه آغشته به الکل، از این ماده پاک شود.

6- محلی از ضایعه که برای نمونه‏ برداری در نظر گرفته می‏شود بایستی توسط

دو انگشت شست و سبابه محکم گرفته شده و ثابت گردد.

7- با استفاده از واکسینواستیل استریل (یا لانستی که اطراف آن بریده و باریک

شده باشد) و یا یک اسکالپل استریل نوک باریک (کند شده)، شکافی به عمق

یک میلی‏متر در منطقه گرفته شده با انگشتان ایجاد گردد.

8- توسط وسایل فوق ازعمق محل شکافته شده به طرف سطح و مرکزضایعه

چند خراش (برای برداشت مقدار مناسب بافت و خونابه) داده شود.

9- وسیله نمونه ‏گیری را بیرون آورده و از ترشحات حاصله بر روی لام گسترش

تهیه شود و مشخصات بیمار با قلم الماس روی لام حک گردد. (درصورت نیاز به

کشت، در کنار شعله ابتدا نمونه به محیط کشت منتقل شود).

روش رنگ ‏آمیزی گیمسا :

1- باید گسترش تهیه شده بدون استفاده از شعله و در هوای اتاق خشک شود.

2- متانول، به مدت 30 تا 60 ثانیه قبل از رنگ ‏آمیزی روی گسترش ریخته شود.

3- گسترش در مجاورت هوا خشک شود.

4- با توجه به نوع گیمسا آنرا به نسبت 1 به 10 با آب با pH تنظیم شده 7.2

رقیق شود (اگر رنگ رسوب کند باید با کاغذ صافی صاف شود).

5- مدت 20 تا 30 دقیقه برای رنگ ‏آمیزی زمان لازم است.

در هر لام تا زمان مشاهده جسم لیشمن باید حداقل 30 شان مناسب که دارای

سلول‏ های ماکروفاژ باشد، بررسی گردد .تا شانس مشاهده انگل بیشتر شود

و  در صورت منفی بودن نمونه، لام دوم و یا سوم مورد بررسی قرارگیرد، شایان

ذکراست که در صورت مشاهده گلبول قرمز فراوان و ندیدن جسم لیشمن، این

نمونه مناسب ارزیابی نبوده و نمونه جدید عاری از خون و حاوی ماکروفاژ

بایستی تهیه شود.

جهت تفکیک و تقسیم این انگل ها از روش هاي مختلفی از جمله روش هاي

مولکولی استفاده میکنند. روش هاي مولکولی در تشخیص بیماري لیشمانیوز و

شناسایی گونه هاي انگل در سال هاي اخیر رواج یافته اند. از مزایاي این روش

ها حساسیت و اختصاصیت بسیار بالاي آنها میباشد. لذا میتوان با استخراج

DNAاز لام هاي رنگ آمیزي شده با گیمسا و انجام واکنش هاي زنجیره اي پلی

مرازي  (PCR ) انگل را تعیین هویت نمود.

درمان :

بیماری سالک معمولا بعد از یک دوره 12-4 ماه خود بخود بهبود می یابد اما

داروهای شیمیایی مختلف از جمله گلوکانتیم به صورت آمپولهای 5 میلی لیتری

(1.5گرم ماده موثر ) و تزریق 2-1میلی لیتر در داخل ضایعه یکبار در هفته به

مدت 10-7 هفته دوره بیماری را کوتاه می کند.