چارت کیوسام

روش کیوسام

روش های کنترلی که تا اینجا معرفی شد مثل لوی-جینینگ، وستگارد و WHO(در مقاله پیشین) همگی برای تعیین تفاوت بین میانگین مورد انتظار و عدد به دست آمده است. در مجموعه قوانین وستگارد، قوانین 10x ،41s و 2 2sجهت ارزیابی خطاهای سیستماتیک وضع شده اند.

یک روش کمی و دقیق تر در ارزیابی خطاهای سیستماتیک، نمودار کیوسام است. که در سال 1950در کارخانه های صنعتی متداول شد. این روش 10سال بعد به آزمایشگاه های پزشکی راه یافت و اکنون نیز در تعدادی از آزمایشگاه ها مورد استفاده قرار می گیرد.

توجه :

اگر نتايج بطور ثابت بيشتر يـا كمتـر از ميانگين ، قرائت شـوند خطاي سيستماتيك رخ داده است .كـه در نتيجـه آن ميـانگين نتـايج نيـز تغييـر مي يابد.

انواع خطاهاي سيستماتيك

اشكال دركاليبراسيون مانند درنظرگرفتن ارزش نادرست براي كاليبراتور، تهيه نامناسب، آلودگي ، افت، تغليظ، تغييرشماره ساخت و …
عوض كردن معرف بدون تغيير در كاليبراسيون
تخريب تدريجي معرف
عدم رعايت دستورالعمل سازنده براي تهيه معرف
تغيير در دماي انكوباسيون
خطاي ثابت دروسايل انتقال دهنده نمونه يا معرف مانند سمپلر
…

بايد در نظر داشت كه برخي مشكلات بوسيله آزمايشگاه قابل حل نبوده و لازم است به شركت پشتيبان دستگاه يا معرف اطلاع داده شوند.

Cusumروشي است كه جمـع جبـري اختلافـات نتـايج آزمـايش نمونـه كنترلـي را بـا ميانگيني كه در ابتدا تعيين شده بود، بررسي مـي نمايـد وبـه خطاهـاي سيـستماتيك حـساس مي باشد.

در شرايط معمول، نتايج كنترلها در اطراف ميانگين (بالاتر و پائينتر) قرائت ميشـوند . اما اگر نتايج سير نزولي يا صعودي پيدا كنند. جمع جبري اختلافات نتايج با ميانگين، افزايش يافته و احتمال بروز خطاي سيستماتيك مطرح ميشود.

براي اجرا و تفسير چارت Cusumدو راه وجود دارد:

• V-mask

• محدوده تصميم گيري (decision limit)

از آنجائيكه روش محدوده تصميم گيري ،(decision limit) ساده تر بوده و قابليتاجراي كامپيوتري نيز دارد . در اين مقاله راجع به اين روش توضيح داده مي شود.

روش کیوسام به قرار زیر است:

 محور عمودی (Y) کیوسام به دو قسمت مساوی تقسیم شده و نقطه وسط آن صفر در نظر گرفته می شود. برروی این محور مجموع مقادیر ثبت می شود.

 یک خط افقی از وسط محور Yبه سمت راست رسم شده و در بالا و پایین این خط محدوده ± 1 SD مشخص می شود. KI و Kuكه بطور معمول mean ±1 SDدر نظر گرفته مي شود.

 در محور افقی ) (Xنمودار کیوسام، زمان بر حسب روز یا تعداد ران کاری و یا تعداد کنترل ها ثبت می شود.

 در هر روز یا ران کاری یک نمونه کنترل به همراه نمونه های بیماران آزمایش شده و نتایج آنها ثبت می شود.

 تفاوت بین پاسخ هر کنترل از میانگین، محاسبه شده و اعداد به دست آمده به صورت تجمعی باهم جمع جبری می شود. مقادیر به دست آمده در هر روز و یا ران کاری برروی نمودار مشخص می شود.

 شیب منحنی کیوسام ارزیابی می شود. هرگونه شیب بالارونده و یا پایین رونده به معنی وجود خطای سیستماتیک است. از آنجایی که بررسی شیب منحنی کیوسام مشکل است، اغلب از روش Decision Limit CUSUMاستفاده می شود.

  کیوسام بر اساس شيب منحني پيگيري مي شود .تا زمانيكه جهت منحني عوض شود يعني علامت جمع جبري از مثبت به منفـي يـا بـرعكس از منفي به مثبت تغيير يابد، كه در اينجا شرايط تحت كنترل قرار گرفته است.

 در روش غیر کامپیوتری این شیوه ( Decision Limit CUSUM) حد آستانه یعنی +-1 SDو محدوده کنترل یعنی +- 2.7 SD محاسبه می شود.

 هنگامیکه پاسخ های مواد کنترلی به حد آستانه کیوسام می رسند، پیگیری آن از روی جدول آغاز می شود. این پیگیری با بازگشت نتایج به زیر حد آستانه متوقف می شود یا با عبور از محدوده کنترلی مورد نظر، نتایج خارج از کنترل خواهد بود.

در نمودار کیوسام خطاها و تغییرات تصادفی همدیگر را حذف کرده لذا خطاهای سیستماتیک با وضوح بهتری مشخص می شود. اگر پراکندگی نتایج در دوطرف میانگین تقریبا یکسان باشد نمودار کیوسام به شکل یک خط افقی در می آید .

ولی Trendنتایج باعث می شود که این نمودار خیلی زود از خط مستقیم خارج شده و شیب پیدا کند. اندازه این شیب با اندازه خطا سیستماتیک متناسب است.

نمودار کیوسام بهتر از نمودار لوی-جینینگ می تواند خطاهای سیستماتیک را شناسایی کند. این تکنیک هنگامی که از برنامه کنترل کیفی کامپیوتری در آزمایشگاه استفاده می شود بسیار مفید است.

لذا معمولا توصیه می شود دریک آزمایشگاه همزمان از دو نمودار کیوسام و لویجینینگ استفاده شود.