کنترل کیفیت سمپلر

ارزيابی سمپلر به روش رنگ سنجي:

در اين روش با استفاده از يك محلول رنگي با جذب پايدار، مثل رنگ سبز خوراكي در طول موج 630-620 نانومتر و يا پارانيتروفنل در طول موجهاي 401 يا 405 نانومتر ، صحت عملكرد سمپلر  و نيز قابليت تکرار آن  كنترل مي شود.

مواد و ابزار مورد نياز :

1- رنگ سبز خوراکی در آب

2 – پارانيترو فنل  Paranitrohenol (C6H5NO3) PH(5.4-7.5)   در  هيدروکسيد سديم  01 . 0 نرمال

3-لوازم شيشه ای کلاس A  با توجه به حجم مورد نياز در تهيه غلظت محلول رنگی(از قبيل بالن ژوژه و پيپت )

4- فتومتر یا اسپکتروفتومتر دارای طول موجهای 401 يا  405 برای پارانيترو فنل  و 620يا 630 نانومتر برای رنگ سبز خوراکی

(نکته : طول موج انتخابي براي قرائت محلول پارانيتروفنل 401 نانومتر است ولي امكان قرائت در 405 نانومتر نيز وجود دارد.)

5- لوله آزمايش

6- ترازو ( کاليبره و تحت کنترل )

7- نوک سمپلر مناسب

بطور معمول سمپلرها به سه گروه تقسیم می شوند:

1 – 1000-100 ميكروليتر

2- 100-10 ميكروليتر

3- حجم هاي كمتر از 10 ميكروليتر

 براي هر گروه بايد يك محلول ذخيره از” رنگ “تهيه نمود .

از آنجايی که اغلب فتومترها بهترين عملکرد خود را در  محدوده جذبی 0.4  نشان ميدهند محلول های ذخيره رنگی با غلظتی تهيه ميشوند که پس از مرحله رقيق شدن  دارای جذبی در محدوده 0.4 باشند.

1-طرز تهيه محلول رنگی ذخيره رنگ سبز خوراكي برای هرگروه ازسمپلرها :

سمپلرهای گروه C ( سمپلرهای کمتر از 10 ميکروليتر) : 1.55 گرم (1550 ميليگرم درصد) از پودر رنگ سبز در 100 ميلی ليتر آب حل شود.

برای سمپلر های گروه B این رنگ باید 1 به 9 رقیق شود (رقت 10/1) غلظت نهایی 155 میلی گرم در 100 میلی لیتر آب مقطر

برای سمپلر های گروه A این رنگ باید 1 به 99 رقیق شود ( رقت 100/1 ) غلظت نهایی 15.5 میلی گرم در 100 میلی لیتر آب مقطر

2 -طرز تهيه محلول رنگی ذخيره پارانيتروفنل برای هر گروه از سمپلرها :

سمپلرهای گروه C ( سمپلرهای کمتر از 10 ميکروليتر) :   420 ميلي گرم پودر پارانيتروفنل ، در 100 ميلي ليتر سود 0.01 نرمال ، حل می‌شود.

( غلظت رنگ ذخيره اين گروه، 420ميلي گرم درصد است)

برای سمپلر های گروه B این رنگ باید 1 به 9 رقیق شود (رقت 10/1) غلظت نهایی 42 در 100 میلی لیتر درسود 0.01 نرمال و برای سمپلر های گروه A این رنگ باید 1 به 99 رقیق شود ( رقت 100/1 ) غلظت نهایی 4.2 در 100 میلی لیتر سود 0.01 نرمال

روش كار :

همانطور که گفته شد انجام روش رنگ سنجی با استفاده از پودررنگ سبز خوراکی و نيز پارانيتروفنل امکان پذير ميباشد، لذا نحوه تهيه هردومحلول ذخيره  ذيل بيان شده است .

قابل ذکر است درسالهای اخير رنگ سبز خوراکی بعضا بصورت ناهمگون و يا محلول عرضه شده که در اين موارد، دستورالعمل زير صادق نبوده و در اين شرايط بهتر است از پارانيترو فنل استفاده شود.

بطور معمول سمپلرها به سه گروه     1000-100 ميكروليتر             100-10 ميكروليتر             حجم هاي كمتر از 10 ميكروليتر،  تقسيم مي شوند.

 براي هر گروه بايد يك محلول ذخيره از” رنگ “تهيه نمود .

از آنجايی که اغلب فتومترها بهترين عملکرد خود را در  محدوده جذبی 0.4  نشان ميدهند محلول های ذخيره رنگی با غلظتی تهيه ميشوند که پس از مرحله رقيق شدن  دارای جذبی در محدوده 0.4 باشند.

1-طرز تهيه محلول رنگی ذخيره رنگ سبز خوراكي برای هرگروه ازسمپلرها :

سمپلرهای گروه 3 ( سمپلرهای کمتر از 10 ميکروليتر) : 55/1 گرم از پودر رنگ سبز در 100 ميلی ليتر آب حل شود.

محلول ذخيره دارای غلظت ، 55/1 گرم درصد(1550ميليگرم درصد )می‌باشد.

برای سمپلر های گروه 2 این رنگ باید 1 به 9 رقیق شود (رقت 10/1) غلظت نهایی 155 میلی گرم در 100 میلی لیتر آب مقطر

برای سمپلر های گروه 1 این رنگ باید 1 به 99 رقیق شود ( رقت 100/1 ) غلظت نهایی 15.5 میلی گرم در 100 میلی لیتر آب مقطر

2 -طرز تهيه محلول رنگی ذخيره پارانيتروفنل برای هر گروه از سمپلرها :

سمپلرهای گروه الف (1000-100 ميكروليتر): 42 ميلي گرم پودر پارانيتروفنل، در يك ليتر آب مقطر، حل می‌شود.

( غلظت رنگ ذخيره اين گروه، 42ميلي گرم درليتر است)

سمپلرهای گروه ب ( 100-10 ميكروليتر):  42 ميلي گرم پودر پارانيتروفنل، در 100 ميلي ليتر سود 0.01 نرمال حل می‌شود.

( غلظت رنگ ذخيره اين گروه، 42ميلي گرم درصد است)

سمپلرهای گروه پ ( سمپلرهای کمتر از 10 ميکروليتر) :   420 ميلي گرم پودر پارانيتروفنل ، در 100 ميلي ليتر سود 0.01 نرمال ، حل می‌شود.

( غلظت رنگ ذخيره اين گروه، 420ميلي گرم درصد است)

برای سمپلر های گروه B این رنگ باید 1 به 9 رقیق شود (رقت 10/1) غلظت نهایی 42 در 100 میلی لیتر سود 0.01 نرمال برای سمپلر های گروه A این رنگ باید 1 به 99 رقیق شود ( رقت 100/1 ) غلظت نهایی 4.2 در 100 میلی لیتر سود 0.01 نرمال

ارزيابی دقت:

برای بررسی دقت عملکرد سمپلر و به عبارتی سنجش مقدار عدم دقت يا قابليت تکرار، ابتدا محلول ذخيره  رنگی مناسب طبق روش ذکرشده و باتوجه به حجم سمپلر مورد كنترل، تهيه می گردد سپس ده لوله در جالوله ای چيده و با استفاده از پي پت كلاس A  مقدار مشخص آب مقطردر صورت استفاده از رنگ سبز ويا سود 0.01 نرمال در صورت استفاده از پارانيتروفنل، با دقت بسيار زياد  در هر لوله ريخته مي شود.

سپس بااستفاده از سمپلر مورد كنترل ، از محلول ذخيره رنگي برداشت شده و به هر لوله اضافه مي شود .

پس از مخلوط كردن، ميزان جذب نوري لوله ها در مقابل آب مقطرقرائت مي گردد .

همانگونه که قبلا ذکر شد طول موج انتخابی برای قرائت جذب نوری رنگ سبز خوراکی 620 يا630 نانومتر وبرای پارانيتروفنل 401 يا405 نانومتر ميباشد.

به عبارت ساده تر برای بررسی دقت عملکرد سمپلر و به عبارتی سنجش مقدار عدم دقت يا قابليت تکرار پس از تهیه رنگ های ذخیره  این رنگ ها ابتدا با استفاده از بالن ژوژه کلاس A و پیپت کلاس A  رقت مناسب (مثلا برای سمپلر های گروه A  یک به صد رقیق می شود ) و جذب نوری این رقت به عنوان Expected  ( مورد انتظار در نظر گرفته می شود )

حال همین رقت ( یک به صد )  را در لوله برای تکرار پذیری ایجاد می کنیم یعنی ده لوله در جالوله ای چيده و با استفاده از پي پت كلاس A  مقدار مشخص آب مقطردر صورت استفاده از رنگ سبز ويا سود 0.01 نرمال در صورت استفاده از پارانيتروفنل، با دقت بسيار زياد  در هر لوله ريخته ميشود.

سپس بااستفاده از سمپلر مورد كنترل ، از محلول ذخيره رنگي برداشت شده و به هر لوله اضافه مي شود .

( مثلا برای سمپلر 100 لاندا  در هر لوله 10 میلی لیتر آب مقطر و یک حجم با سمپلر 100 لاندا به این لوله ها رنگ ذخیره  اضافه می کنیم و این رقت یک به صد است که هر ده لوله به این صورت تهیه شده و مقدار جذب نوری هر کدام خوانده می شود که این جذب نوری به عنوان Observed   خواهد بود.

توجه  :   در صورت استفاده از محلول ذخيره پارانيترو فنل ، رقتهای مورد نياز طبق جدول 1 ميبايد در سود 01/0 نرمال تهيه شود . در حاليکه برای رنگ سبز خوراکی از آب مقطر استفاده می‌شود.

برای ارزیابی تکرار پذیری برای خوانده های لوله ( 10 لوله ) مقدار CV محاسبه می شود که مقدار CV کمتر از 2% قابل قبول است

ارزيابی صحت:

جهت كنترل صحت عملكرد سمپلر و تهيه معيار سنجش صحت در روش رنگ سنجی ، بايد محلولی با استفاده از ابزار شيشه ای کاليبره و دارای رقت مشابه رقت تهيه شده  توسط سمپلر تهيه شود (1001/1 يا 101/1  ويا 11 /1 )

 بدين منظور با پي پت کلاس A، مقداري از محلول رنگي ذخيره (متناسب با  گروه حجمی سمپلرو طبق روش ذيل)، به بالن ژوژه کلاس A اي كه تا خط نشانه از آب مقطر پر شده اضافه ميشود :

روش تهيه محلولهای کنترل صحت :

كنترل صحت گروه C ( سمپلرهای کمتر از 10 ميکروليتر ) رقت 1001/1:

بالن ژوژه يك ليتري برای سبز خوراكي با آب مقطر و برای پارانيتروفنل با سود 01/0 نرمال   به حجم رسانده و سپس1ميلي ليتر از رنگ ذخيره ( گروه C  ) به آن اضافه و مخلوط مي گردد.

كنترل صحت گروه B (سمپلرهای 10-  100   )  رقت 101/1   :  

 بالن ژوژه 100 ميلي ليتري، برای سبز خوراكي با آب مقطر و برای پارانيتروفنل با سود 01/0 نرمال به حجم رسانده و سپس1ميلي ليتر از رنگ ذخيره (گروه ب) به آن اضافه و مخلوط مي‌گردد.

   كنترل صحت گروه A (سمپلرهای بیشتر از 100 )  رقت 11/1  : 

بالن ژوژه 100 ميلي ليتري برای سبز خوراكي با آب مقطر و برای پارانيتروفنل با سود 01/0 نرمال به حجم رسانده و سپس 10ميلي ليتر از رنگ ذخيره ( گروه الف ) به آن اضافه و مخلوط مي‌گردد.

هرگاه  در بالای خط نشانه  برای اضافه کردن 10ميلي ليتر رنگ فضای خالی وجود نداشت ، تاجائيکه امکان دارد از حجم 10ميلی ليتر به بالن اضافه نموده و بقيه را به داخل بشر منتقل ميکنيم .

پس از مخلوط نمودن کامل محتويات بالن ژوژه ، همه حجم را به بشر اضافه نموده و با محتويات بشر ، بالن ژوژه را چند بار شستشو ميدهيم.

 پس از اطمينان از يکنواختی  محلول صحت تهيه شده ، محلول حداقل در سه لوله ريخته و جذب نوری آن قرائت می‌شود  .

ميانگين خوانده ها بعنوان معيار مقايسه صحت دربررسی صحت عملکرد سمپلر استفاده ميشود .

شاخصه صحت، تورش  (Bias) است که از فرمول زير بدست می آيد:

expected : ميانگين جذب نوري 3خوانده ازمحلول بالن ژوژه کلاس A

observed : ميانگين جذب نوري 10 لوله که در مرحله عدم دقت بدست آمده است.

توجه  : به منظور به حداقل رساندن عوامل ايجاد خطا بهتر است بررسی دقت و صحت در يک روز انجام گيرد .

مقادير مجاز عدم دقت و عدم صحت : 

بدنبال ارتقای فنآوری ابزار آزمايشگاهی  و بهبود کيفيت عملکرد ابزار ، مقادير عدم صحت و عدم دقت ادعائی سازند گان ميکرو پيپتها نيز بسيار کاهش يافته است . لذا اولين معيار مقايسه و بررسی کاليبراسيون سمپلر ها، ميزان ادعای سازندگان سمپلر برای (Inaccuracy Bias) و CV% )  Imprecision) ميباشد  .

لازم به ذکر است معيارهای ياد شده که با توجه به تنوع سمپلرهای مورد استفاده آزمايشگاهها انتخاب شده است، اگرچه از معيارهای مجاز اعلام شده قبلی کوچکتر ميباشد ولی هنوز با ميزان قابل قبول برخی مراجع بين المللی  فاصله زيادی دارد.

تنظيم:

در صورت وجود Bias غيرقابل قبول برحسب نوع سمپلر در برخی از انواع سمپلرها(سمپلرهای Fixed Volume ) با مراجعه به راهنماي آن امکان تصحيح حجم وجود دارد.

در مورد تنظيم سمپلرهای متغير بايد توجه داشت که هرگونه تغيير در حجمهای مختلف ، به ميزان ثابت اعمال ميشود .

بدين معنی که تغيير 1 ميکرو ليتر در حجم  100ميکروليتر   (1% )  ، در حجم10 ميکروليترنيز، باعث همان اندازه  تغييری يعني 1 ميکروليتر خواهد شد(  يعنی 10%   تغيير ).

لذا عمل تنظيم کاليبراسيون بهتر است توسط شرکت معتبر انجام شود.

نحوه نگهداري سمپلر:

كليه قسمت هاي خارجي اغلب سمپلرها را مي توان با محلول صابون تميز كرد و پس از آبكشي با آب مقطر در دماي اتاق خشك نمود.

براي ضدعفوني كردن ، محلول 60% ايزوپروپانل توصيه مي شود. (انواعي نيز قابل اتوكلاوكردن هستند كه آنها را در اتوكلاو استريل مي نمايند)

پس از شستشوي سطوح خارجي و تميزکردن بخش نگهدارنده نوك سمپلر “Tip holder” (كه به كمك ميله همراه يا با سو آب آغشته به اتانل 70 درجه انجام مي گيرد) بايد پيستون با مقدار كمي از روغن همراه سمپلر،که اغلب Silicone grease ميباشد ، روغن كاري شود.

براي تميز كردن قسمتهاي داخلی سمپلر بايد به راهنماي همراه سمپلر مراجعه شود.

ايمني:

• ضربه به سمپلر مي تواند اين وسيله را از كاليبراسيون خارج نمايد.

• با انتخاب سر سمپلر مناسب، حجم محلول برداشتي بايد در حدي باشد كه مايع وارد قسمتهاي داخلي نگردد.

• تماس دست با نوك سمپلر آلوده ممنوع است.

• در صورت مكش محلول هاي اسيدي و ساير مواد با خاصيت خورندگي بايد بخش نگهدارنده نوك سمپلر (Tip-holder) باز شده و پيستون و حلقه پلاستيكي (O-ring) بخوبي با آب مقطر شسته شود.

• هرگز نبايد سمپلر حاوي محلول به پهلو روي ميز گذاشته شود.

• هرگز نبايد سمپلرهاي متغير را بر روي حجمي خارج از محدوده حجم ادعائي آن تنظيم كرد.